Grodno (Гродна)

Założony około 1868 r., położony jest przy ul. Biełusza. Początkowo grzebano tu rosyjskich wojskowych, a w czasie I wojny światowej żołnierzy zmarłych z ran w grodzieńskich szpitalach. Cmentarz żołnierzy Wojska Polskiego powstał w latach 1919-1939. W okresie 1919-1920 pochowano na nim ponad 300 (310?) żołnierzy WP. Grzebano tu również zmarłych w czasie pełnienia służby w garnizonie grodzieńskim, a także poległych w obronie miasta we wrześniu 1939 r. Cmentarz polski uległ dewastacji. Uporządkowany został w latach 1992-1994. Na siedmiu kwaterach ustawione są betonowe krzyże pozbawione tabliczek. Za kwaterami znajduje się kilkadziesiąt bezimiennych mogił. W 1939 r. zaczęto chować tu żołnierzy Armii Czerwonej.

Źródła:

• Ewa Ziółkowska, Cmentarze żołnierzy polskich poległych w bitwie niemeńskiej [w:] Przeszłość i Pamięć, Nr 4, 2000
• Anna Lewkowska, Jacek Lewkowski, Wojciech Walczak, Zabytkowe cmentarze na Kresach Wschodnich Drugiej Rzeczypospolitej. Wschodnie powiaty dawnego województwa białostockiego, 2006

Fot. Mariusz Proskień

Fot. Mariusz Proskień

Konopacki Kazimierz, por., 21 pp, pl. 27.07.1920, odzn. VM i KW

Znajduje się na starym cmentarzu katolickim (zwanym też farnym) położonym w południowo-wschodniej części miasta na wysokiej skarpie nadniemeńskiej. Pogrzebano w niej 153 żołnierzy WP poległych i zmarłych w latach 1919-1920. Kwatera wojenna zlokalizowana jest we wschodniej części cmentarza. Przetrwała dzięki staraniom i codziennej pracy Walerii Borewicz, grodzieńskiej nauczycielki, która przez ponad 50 lat, niemal do dnia śmierci w październiku 1991 r. opiekowała się wojskowymi grobami, nie dopuszczając do ich dewastacji.

Na cmentarzu farnym pogrzebano także nieznaną liczbę obrońców Grodna z 1939 roku.

Źródło: Ewa Ziółkowska, Cmentarze żołnierzy polskich poległych w bitwie niemeńskiej [w:] Przeszłość i Pamięć, Nr 4, 2000

Fot. Mariusz Proskień

Fot. Mariusz Proskień

Fot. Mariusz Proskień

Fot. Mariusz Proskień

Bajtała [Bajtala] Jan, szer., Dtwo.etap. Grodno   † 25.12.1919
Bień Stefan, szer., I.V b. wart.   † 03.12.1919
Błocki Mikołaj, kpr., grodzieński p.strz.   † 09.01.1920
Daranow Wiktor, 1 B.Et. Kraków.   † 08.11.1919
Dianecki Czesław, plut.   † 22.12.1919
Doroch [Boroch] Jan, strz., grodzieński p.strz    † 28.[21.]02.1920
Dudko Piotr, strz., kowieński p.strz.   † 20.01.1920
Dukata Stefan, I B.Et. Kraków   † 19.12.1919
Dworecki Czesław, strz., grodzieński p.strz   † 26.[28.]02.1920
Dysewicz Józef, strz., kowieński p.strz.   † 19.01.1920
Fyda [Fuda] Franciszek, szer., 1.V baon etap.   † 21.01.1920
Gajzler Józef, strz., grodzieński p.strz   † 18.02.[22.01.]1920
Gadziński [Garżiński] Jan, szer., 3 pp leg.   † 28.06.1919
Gudeje [Gedejć] Stanisław, 2 Dyw.lit.biał   † 28.10.1919
Giedziński Józef, 3 pp I et..   † 28.06.1919
Godneński Józef, 3 pp   † 21.06.1919
Gorczyński Stanisław, szer., urz. gosp. Grodno   † 24.09.1919
Górecki Jan, szer., I b.et. Kraków   † 09.08.1919
Grabowski Stanisław, szer., Twierdza Grodno † 11.11.1920
Grabowski Władysław, ppor., dtwo tw. Grodno   † 18.12.[02.]1919
Grodziński Józef
Gromek Piotr, strz., białostocki.p.strz.   † 12.02.[03.]1920
Gromny Piotr, szer., 2.III b.et. Kielce.   † 01.02.1920
Grynda Franciszek, uł., Jazda Tatarska   † 11.12.1919
Grynkiewicz Józef   † 12.09.1919
Henda [Hedo] Ryszard, szer., 41 pp   † 11.01.1920
Janik Wacław, kpr., grodzieński p.uł.   † 25.02.1920
Jankowski Jan, szer., b.et. Kraków   † 28.01.1920
Jarosz Józef, szer., kom. Szt.   † 22.01.1920
Jasiński Izydor, szer., III b.et. Kielce   † 11.01.1920
Jaworski Bolesław, uł., Jazda Tatarska   † 28.12.1919
Jaworski Zygmunt, p.uł.   † ??.07.1919
Jekra Karol, I b.et. Kraków   † 13.08.1919
Kagar Jan, b.et. Kielce   † 23.02.1920
Kaźmierczak Adam, strz., grodzieński p.strz.   † 23.03.[02.]1920
Kaźmierczak Leon, strz., grodzieński p.strz.   † 21.03.1920
Kieda Adolf, por., Jazda Tatarska   † 02.06.1919
Klejn [Klein] Stanisław, uł., Jazda Tatarska, pl. 27.06.1919
Klusek [Wlusek] Teofil, szer., 4.V. b.etap. [uł., gr.]   † 02.12.1919
Kmieć Jan, strz., grodzieński p.strz..      † 15.03.[02.]1920
Konieczny Jan, grodzieński p.strz.   † 18.03.1920
Kowalczyk Antoni, strz., grodzieński p.strz.   † 12.03.[02.]1920
Kowalewski Bronisław, uł., 13 p.uł.   † 09.08.1919
Kozioł Wacław, uł., grodzieński. p.uł.   † 30.08.1919
Krański Franciszek   † 30.06.1919
Krzykwa Leon, szer.? [por.], 2 Dyw. Lit.biał.,   † 15.01.1920
Kubor [Hubar] Rafał, szer., D.P.E. Grodno   † 19.02.1920
Kurawski [Kuzawski] Bolesław, strz., 2 kowieński p.strz.   † 15.12.1919
Loginowicz [Aginowicz] Jan, uł., Jazda Tatarska   † 31.12.1919
Ludynia [Lubyka] Jan. 2.III b.et. Kielce   † 26.12.1919
Łokuciejewski [Łakuciewski] Lucjan, szer., 2 D.lit.biał.   † 09.01.1920
Matuk [Macuk] Józef, uł., grodzieński p.uł.   † 09.01.1920
Malinowski Antoni, uł., Jazda Tatarska   † 01.01.1920
Maraszek Jan, szer., 2.III.B.et. Kielce.   † 31.12.1919
Markowski Bronisław, szer., 41 pp   † 10.01.1920
Mat?er   † 1920
Matusewicz [Matusiewicz] Tadeusz, szer., grodzieński p.strz., zm.r. 14.12.1919
Michalak Paweł, szer., IV b.et. Kraków   † 12.01.1920
Michałowski Władysław, strz., kowieński p.strz.   † 13.01.1920
Mieszczak Kazimierz, strz., suwalski p.strz..   † 23.06.[28.11.]1919
Mikucki [Mikulski] Antoni, ppor.[ppłk], D.O.G. IX   † 24.04.1920
Musialik Józef, strz., grodzieński p.strz.   † 16.02.1920
Nowak [Nowiak] Wojciech, szer. sanitariusz, szp. Tw. Grodno   † 29.10.1919
Nowicki Stanisław, strz., grodzieński p.strz.   † 16.02.1920
Pamuła Andrzej, saper, 12 b.sap   † 14.03.[08.01.]1920
Pietraszkiewicz Stanisław, uł., Jazda Tatarska   † 26.09.1919
Piskorski [Piskowski] Feliks, szer., 5 pp leg.   † 10.10.[19.09.]1919
Popławski Piotr, szer., Dtwo. Tw. Grodno   † 05.01.1920
Prymas Andrzej, VI b.et. Kraków   † 20.01.1920
Rakowski Wac, 41 p.strz.   † 27.01.1920
Rybek [Kanbek] Jan, por.,    grodzieński p.strz., pl. 12.07.1919
Sakowski L., 41 p.strz.   † 31.01.1920
Sienkiewicz Stanisław, żandarm, żand. wojskowa   † 21.09.1919
Stępień Jan, szer., 4 b.etap. [20 pp]   † 30.07.1919
Sulawski Kazimierz, pułkownik artylerii
Szewczyk Andrzej, sap., 12 B.Sap.Kres.   † 26.02.1920
Szular?[Szulada] Walenty, strz., grodzieński p.strz   † 13.02.1920
Świątek Bolesław, grodzieński p.strz   † 18.02.1920
Święciński Benedykt, szer., Dtwo. Tw. Grodno   † 20.10.1919
Tarasewicz Piotr, st.uł., grodzieński p.uł., pl. 12.09.[10.10.]1920, Jeziorce
Tenowicz August, kpr., suwalski p.strz.   † 10[19].06.1919
Tolo Michał   † 20.01.1920
Trzciński Franciszek, strz., grodzieński p.strz.   † 21.02.1920
Twardokies Piotr, szer., 2.III.B.Et. Kielce.   † 31.12.1919
Włodarski?[Włodarczyk] Józef, 12 B.Sap.kres. † 12.02.1920
Zdybał Franciszek [Zdybel Piotr], 2.III B.et. Kielce   † 11.01.1920
Zumski Stan, sekcyjny POW   † 15.10.1919

Dane pochowanych (stopień wojskowy, przydział służbowy, przyczyna i data zgonu) zostały uzupełnione w oparciu o książkę "Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918-1920" (1934). W nawiasach kwadratowych podane są dane spisane z nagrobków.

Zlokalizowana na starym Cmentarzu Franciszkańskim położonym na Zaniemniu, obok alei głównej. Pogrzebano w niej nieznaną liczbę bezimiennych żołnierzy WP poległych w lipcu 1920 r. Grób został odnowiony w latach 90-tych. Umieszczono na nim betonową płytę i krzyż z rur metalowych. U podstawy krzyża umieszczono metalową przedwojenną tabliczkę z napisem:

”BEZIMIENNYM BOHATEROM • POLEGŁYM w WALCE • o NIEPODLEGŁOŚĆ POLSKI • w GRODNIE 1920 r. •• Z.S. PRZY WYTW.P.M.T. w GRODNIE”.

Tabliczkę ufundował Związek Strzelecki przy Wytwórni Polskiego Monopolu Tytoniowego w Grodnie.

Na cmentarzu jest także mogiła zbiorowa poległych podczas obrony Grodna w 1939 roku.

Źródło: Ewa Ziółkowska, Cmentarz Franciszkański w Grodnie [w:] Przeszłość i Pamięć, Nr 1/2, 2002

Fot. Mariusz Proskień

Fot. Mariusz Proskień

,, Ś. † P PIOTR TARASEWICZ / UŁAN 23 PUŁKU / POLEGŁ W OBRONIE OJCZYZNY / DNIA 13 WRZEŚNIA 1920 R. / MAJĄC LAT 18"