Stonawa (Stonava)

Znajduje się na miejscowym cmentarzu parafialnym. Pogrzebano w niej dwudziestu żołnierzy 12 pułku piechoty poległych i zamordowanych dn. 26.01.1919 roku.

Zarys historii wojennej 12-go pułku piechoty:

„Kompanja 11-ta pod dowództwem porucznika Kawałkowskiego walczy dnia 26 stycznia 1919 roku o Stonawę, a zmuszona brakiem amunicji do odwrotu na Smolkowiec, podejmuje po otrzymaniu amunicji ponowną walkę z przeważającymi siłami czeskiemi. Wzięta w krzyżowy ogień nieprzyjacielski, poniósłszy krwawe straty, wycofuje się do Olbrachcic. 26 szeregowych zabitych oraz drugie tyle rannych daje świadectwo dzielności, z jaką kompanja trzymała się na stonawskiej pozycji.“

Po zakończonej walce żołnierze czescy zamordowali wielu rannych polskich żołnierzy. Z części poległych i pomordowanych zdjęli ubrania i obuwie. Pogrzeb polskich żołnierzy zorganizował proboszcz miejscowej parafii ks. Franciszek Krzystek. To z jego inicjatywy zebrano wśród mieszkańców Stonawy trochę odzieży, w którą ubrano obrabowane ciała. Ks. Krzystek zapisał w księgach parafialnych nazwiska zidentyfikowanych poległych oraz polecił wykonanie dokumentacji fotograficznej ich ciał. Na mogile umieszczono krzyż oraz tablicę z napisem:

"PRZECHODNIU • POWIEDZ POLSCE • TU LEŻYM JEJ SYNY • POSŁUSZNI • JEJ PRAWOM • DO OSTATNIEJ GODZINY”.

Przed krzyżem położono tablicę:

”DWUDZIESTU POLEGŁYM DNIA 26.I.1919 • W STONAWIE”.

W październiku 1995 r., naprzeciw mogiły żołnierskiej, odsłonięto pomnik i tablicę. Umieszczono na niej imiona i nazwiska trzynastu osób, siedem inskrypcji „NIEZNANY” oraz napis:

„PAMIĘCI POLEGŁYCH I POMORDOWANYCH ŻOŁNIERZY • 12 P.P. WOJSKA POLSKIEGO”.

Pomnik powstał z inicjatywy dr. Jana Pyszko z Bazylei.

Źródła:

• Franciszek Mucha, Zarys historii wojennej 12-go pułku piechoty (1928)
• Jarosław Żurek, „Śladami poległych w wojnie polsko-czeskiej w 1919 roku” [w:] Eksploratorzy, Forum zbuntowanych poszukiwaczy, dostęp 13.03.2014.

Fot. Jarosław Żurek

Adamiec Jan, szer. 11 komp. 12 pp   † 26.01.1919
Brandys Jan, szer.   † 26.01.1919
Byrski Jan, kpr., 12 pp   † 26.01.1919 (odznaczony Krzyżem Walecznych)
Czulak Piotr, szer., 11 komp. 12 pp   † 26.01.1919
Faruga Franciszek, szer., 11 komp. 12 pp   † 26.01.1919
Kacorzyk Stanisław, szer., 11 komp. 12 pp   † 26.01.1919
Kojder Alojzy, szer., 11 komp. 12 pp   † 26.01.1919
Nikiel Franciszek, szer., 11 komp. 12 pp   † 26.01.1919
Pawełek Andrzej, szer., 11 komp. 12 pp   † 26.01.1919
Świerczek Henryk, szer., 11 komp. 12 pp   † 26.01.1919
Waluś Karol, plut., 11 komp. 12 pp   † 26.01.1919
Wieroński Sabin, szer., 11 komp. 12 pp   † 26.01.1919
Wrona Józef, szer., 11 komp. 12 pp   † 26.01.1919
Zielnik Ludwik, szer.   † 26.01.1919
Zontek Franciszek, szer., 6 komp. 12 pp   † 26.01.1919

Friedel Alojzy, milicjant, Milicja Polska Śląska Cieszyńskiego   † 26.01.1919

Lista pochowanych w mogile zbiorowej w Stonawie powstała na podstawie ustaleń J. Żurka. Według dokumentacji fotograficznej oraz zapisów sporządzonych w księgach cmentarnych przez ks. Fr. Krzystka, w zbiorowej mogile zostało pochowanych 15 żołnierzy Wojska Polskiego, wymienionych z imienia i nazwiska, a także pięciu nieznanych. Na pomniku umieszczono również nazwiska następujących osób: Jan Kocemba, Karol Pająk, Florian Palsz i Franciszek Zielnik. Ich dane nie figurują w księgach cmentarnych. Podporucznik Henryk Taub nie brał udziału w walkach w okolicy Stonawy i jest pochowany w Wadowicach, a podchorąży Józef Sanetra zmarł z ran w Krakowie. Ich nazwiska z niewiadomych powodów znajdują się na tablicy w Stonawie.

Dwudziestoletni Alojzy Friedel był członkiem Stowarzyszenia "Siła" i Milicji Polskiej Śląska Cieszyńskiego. Został zastrzelony przez Czechów 26.01.1919 r. Pochowano go w grobie rodzinnym, który znajduje się w pobliżu mogiły żołnierzy Wojska Polskiego.

Fot. Jarosław Żurek