Łomża

Na cmentarzu parafialno-komunalnym znajdują się mogiły zbiorowe i indywidualne żołnierzy Wojska Polskiego poległych i zmarłych w latach 1918-1920. Pochowano tu m.in. 26 żołnierzy poległych podczas obrony miasta i 70 poległych w drugiej połowie sierpnia 1920 roku. Sześć zbiorowych mogił zlokalizowanych jest w sektorze XIII, na prawo od alei głównej. Na jednej z nich znajdują się tablice z nazwiskami pochowanych.

W różnych częściach cmentarza zlokalizowano mogiły indywidualne żołnierzy ochotników. W sektorze IV pochowano Leona Kaliwodę, p.o. komendanta X Okręgu P.O.W., poległego 11 listopada 1918 roku podczas próby rozbrajania żołnierzy niemieckich w Łomży.

W ostatnich dniach lipca dowódca batalionu zapasowego 33 pułku piechoty, kpt. Marian Raganowicz, zreorganizował batalion i obsadził jego żołnierzami Forty I, II i III znajdujące się na prawym brzegu Narwi. W nocy 29.07.1920 r. trzy szwadrony sowieckiej kawalerii natarły wzdłuż szosy Jedwabne-Łomża. Natarcie zostało odparte. Do obrony miasta włączyła się ludność cywilna. 30.07.1920 nadciągnęła z Osowca grupa płk Kopy. W dniach 30 i 31 lipca sowiecka artyleria ostrzeliwała forty i miasto. Fort III został zdobyty przez nieprzyjaciela i wkrótce potem odbity przez 101 pp. W dniu 02.08.1920 r. 101 pp i baon zapasowy 33 pp wycofały się na zachodni brzeg Narwi. Wobec dotkliwej porażki 205 pp ochotniczej pod Nowogrodem i Miastkowem, w nocy z 2/3 sierpnia wycofano się z Łomży. Straty baonu zapasowego 33 pp wyniosły 120 zabitych i rannych.

Dnia 22.08.1920 r. 59 pp wlkp. dotarł pod Łomżę. II batalion opanował Fort IV i dworzec kolejowy. Nieprzyjaciel wycofał się na wschodni brzeg Narwi pozostawiając załogę na przedmościu. Batalion I ruszył do natarcia, przekroczył most i zdobył Fort I. Załoga Fortu III poddała się po ciężkiej walce. II baon przeprawił się przez Narew i zdobył Fort II. W walkach o Łomżę 59 pp wlkp. wziął do niewoli 2000 jeńców, zdobył 9 armat, 22 karabiny maszynowe, 7 wagonów amunicji, 12 kuchen polowych, tabory i wiele sprzętu wojskowego. Straty polskie wyniosły ok. 60 zabitych i rannych.

Na cmentarzu znajdują się również groby powstańców 1831 r., wojskowych zmarłych w okresie międzywojennym, a także mogiły z 1939 r. i z późniejszych lat II wojny światowej.

Źródła:

• Józef Ciapka, Zarys historii wojennej 33-go pułku piechoty (1929)
• Franciszek Nowicki, Zarys historii wojennej 59-go pułku piechoty wielkopolskiej (1929)
• Witold Jemielity, Łomża w okresie międzywojennym (2002)

Fot. Mariusz Proskień

Baczewski Józef, szer., 33 pp, zm. 16.02.1920
Bagiński Franciszek, strz., 1.p.strz.granicznych, zm. 01.04.1920
Banasiak Jan, kan., 2 pac, zm. 06.08.1919
Barydło Jan, szer., 1 dyw.piech. zm. 22.02.1920
Bednarczyk Józef, szer., 6.baon.wart., zm. 10.12.1920
Bednarski Stanisław, ppor., lidzki p.strz., pl. 02.08.1920
Bieniek Stanisław, kpr., 101 pp, zm. r. 01.08.1920
Bogucki Franciszek, kpr., 33 pp, zm.r. 31.12.1919
Bródka Antoni, kpr., 15 pap, zm.r. 09.09.1920
Burzyński Kazimierz, marynarz-ochotnik, pułk morski, pl. 03.08.1920 pod wsią Wróble
Butler Marian Adam, szer.   † 1919-1920
Chrobociński Jan, strz., 1 p.strz.gran., zm. 03.05.1920
Ciach Franciszek, szer., 33 pp, zm. 25.12.1919
Czerwiński Jan, szer., 101 pp, pl. 04.08.1920
Deptuła Walenty, strz., 1 p.strz.gran., zm. 09.06.1920
Dębiński Wojciech, szer., 33 pp, zm. 25.11.1920
Dobralski Józef, szer.   † 1919-1920
Drążek Konstanty, sierż., 44 p.strz., zm. 14.12.1919
Dul Jakub, kpr., 101 pp, pl. 29.07.1920
Faszczewski Józef, szer., 33 pp, zm. 24.02.1920
Filipowicz Józef, szer., 33 pp, zm.r. 19.05.1919
Fillman Józef, szer., 60 pp, pl. 25.08.1920
Flambaum Wolf, szer., 101 pp, pl. 02.08.1920
Frąckowiak Piotr, szer., 59 pp, zm.r. 03.08.1920
Gacioch Dominik, strz., 1 p.strz.gran., zm. 09.03.1920
Giew(???) Stanisław   † 1919-1920
Głębocki Piotr, uł., 13 p.uł., zm. 08.01.1920
Godlewski Zygmunt   † 1919-1920
Golad Władysław, strz., 1 p.strz.gran., zm. 04.04.1920
Grabowski Stanisław, szer., 33 pp, pl. 27.07-04.08.1920
Granat Józef, szer., P.K.U., zm. 17.09.1919
Grobelny Bronisław, szer., 33 pp, zm. 18.08.1920
Gromysz Szymon, kpr., 101 pp, pl. 30.07.1920
Guner Jan, szer., 101 pp, pl. 02.08.1920
Hagiel Jan, szer., urz. gosp. Łomża., zm. 12.01.1920
Helbrański [Helebralski] Marian, st.szer., 101 pp, pl. 29.07.1920
Jagiełło Czesław, szer., 33 pp, zm. 13.03.1920
Jagiełło Józef, baon.etap., zm. 03.05.1919
Kaczan Franciszek, strz., lidzki p.strz., zm.r. 01.09.1920
Kaliwoda Leon, pchor., P.O.W., poległ 11.11.1918 w Łomzy
Kiełbasa Piotr, strz., 1 p.strz.gran., zm. 11.05.1920
Kołomyjski Julian, szer., 101 pp, pl. 31.07.1920
Konicki Rajmund, szer., 1 dyon tab., zm. 14.01.1920
Kossakowski Tadeusz   † 1919-1920
Kowalewski Teofil, st.szer., lidzki p.strz., pl. 01.08.1920
Kraszewski Józef, szer., 9 pp leg., zm. 13.01.1920
Król Bronisław, strz., 1 p.strz.gran., zm. 11.01.1920
Krzyżanowski Jerzy, rtm., 10 p.strz. gran., pl. 10.08.1920
Kuźnicki Jan, zm. 08.08.1920
Laskarys Adam, wileń.p.strz., zm. 09.08.1920
Laskarys Ludwik, ppor., lidzki p.strz., zm.r. 09.08.1920
Lawenda Jan, strz., 6 p.strz.gran., zm. 14.12.1920
Lipiński Józef, st.szer., 101 pp, pl. 01.08.1920
Łukaszewicz Jan, strz., lidzki p.strz., pl. 01.08.1920
Łukaszewski Kazimierz, szer., 33 pp, zm. 27.11.1919
Maciorowski Władysław, szer., P.K.U., zm. 06.07.1919
Majewski Szczepan, szer., 14 pp, zm. 12.12.1920
Makiela Franciszek, uł., 115 p.uł., pl. ??.08.1920
Matejuszczyk Jan, strz., 45 p.strz., zm. 08.01.1920
Matujzo [Matyjko] Stanisław, strz., lidzki p.strz., pl. 01.08.1920
Michalak Adam, szer., 33 pp, zm. 31.08.1919
Minz Aron, strz., lidzki p.strz. pl. 01.08.1920
Moczanowski Józef, kpr., lidzki p.strz. pl. 01.08.1920
Musiał Stanisław, szer., zakł.D.O.G.IV., zm. 03.09.1920
Nowicki Bernard, szer., 101 pp, pl. 04.08.1920
Nych, Aleksander, szer., 101 pp, pl. 01.08.1920
Pakowski Józef, szer., 66 pp, zm.r. 11.09.1920
Papajak [Papaja] Wincenty, strz., 1 p.strz.gran., zm. 19.01.1920
Pawłowski Józef, strz., lidzki p.strz., pl. 01.08.1920
Penkala Franciszek, pl. 02.08.1920 w Piątnicy
Piechowski Eugeniusz, szer., P.K.U., zm. 13.03.1920
Piegat Konstanty, kan., 8 pac, zm. 18.09.1919
Prósiński Czesław   † 1919-1920
Rzepka Adam, st.szer., 101 pp, pl. 28.07.1920
Sawicki Jan, szer., zm. 20.08.1920
Scisłowski Stefan, szer., 6 baon etap., zm. 20.06.1919
Słonicki Rajmund, szer., szw. zap. tab. I., zm. 14.01.1920
Spalony Ignacy, st.szer., 101 pp, zm. r. 30.07.1920
Srodkowski Bronisław, szer., 33 pp, zm. 04.01.1920
Staniszewski Michał, strz., 149 p.strz., zm. 13.01.1920
Stępnowski Czesław, szer., 33 pp, zm. 02.03.1920
Sworacki Jan, szer., 60 pp, zm.r. 23.08.1920
Szpitalewicz [Szpitalkiewicz] Jakub, szer., 33 pp, zm. 09.03.1920
Szumaczuk Jan, szer., 101 pp, zm.r. 24.12.1920
Tumaniak Feliks, strz., lidzki p.strz., pl. 01.08.1920,
Tyszko Franciszek, szer., 42 pp, zm. 05.01.1920
Wądołowski Stefan, ochotnik 233 pp, pl. pod Nasielskiem 17.08.1920
Wiśniewski Jan, szer., 59 pp, pl. 22.08.1920
Włoczewski Tomasz, szer., 33 pp, zm. ??.05.1919
Wyrwas Aleksander, strz., 3. p.strz. podh., zm. 25.01.1920
Wyszyński Roman, sap., 16 baon sap., zm. 09.09.1920
Załęski Jan Zdzisław, dyon huz. śm., zm. 08.09.1920
Żbikowski Jan, 201(?) pp, pl. 03.08.1920 we wsi Pęchratka
Żgondek Szczepan, kan., 8 pap, zm. 27.12.1920

Dane pochowanych (nazwisko i imię, stopień wojskowy, przydział służbowy, przyczyna i data zgonu) zostały uzupełnione w oparciu o książkę „Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918-1920” (1934). W nawiasach kwadratowych podane są dane spisane z tablic nagrobnych.

Znajduje się na frontonie domu przy ul. Sienkiewicza 10. Na tablicy wyryto napis:

"LEON KALIWODA • PCHOR. I KMDT. X OKR. P.O.W. • KMDT. DRUŻYN HARCERSKICH • KAWALER ORD. VIRTUTI MILITARI • TU POLEGŁ 11. XI. 1918 • W WALCE O WOLNOŚĆ"

Podczas starć zbrojnych z żołnierzami niemieckimi w dn. 11 listopada 1918 r. zginęło w Łomży sześciu peowiaków. Ich pogrzeb odbył się następnego dnia na cmentarzu katolickim. Dn. 11.11.1933 r. na grobie Leona Kaliwody odsłonięto pomnik.

Źródła:

• „Leon Kaliwoda”, [w:] Serwis Historyczny Ziemi Łomżyńskiej
• Adam Dobroński, Łomża w latach 1866-1918 (1993)

Fot. Mariusz Proskień

Jan Bukowski
Franciszek Cibas
Franciszek Florczyk
Leon Kaliwoda
2 NN żołnierzy P.O.W.