Sokółka

Znajduje się na cmentarzu rzymsko-katolickim w Sokółce. Pogrzebano tu 43 żołnierzy Wojska Polskiego poległych w lipcu i we wrześniu 1920 r. oraz 4 poległych we wrześniu 1939 r. Na mogiłach, obramionych krawężnikami, ustawiono betonowe krzyże.

W dniach 25-26 lipca 1920 r. pod Sokółką i Kuźnicą walczył III batalion słuckiego pułku strzelców. 26.07.1920 r. przeważające siły nieprzyjaciela zmusiły batalion do odwrotu. W walkach pod Sokółką poległo 2 oficerów i przeszło 30 szeregowych, a jeden z wycofujących się pododdziałów został przyparty do bagien. W nierównym boju, walcząc do końca, poległ ppor. Henryk Ejzert wraz z 20 szeregowcami.

Dnia 20 września 1920 r., w kierunku Kuźnicy uderzyła grupa ppłk Boruty-Spiechowicza (4 pspodh, II/3 pspodh) z Dywizji Górskiej. Natarcie wspierała 8 bateria 11 pap oraz pociągi pancerne „Poznańczyk” i „Paderewski”. Doszło także do dwudniowych walk pod Zaśpiczami i Bielwinami, które kilkakrotnie przechodziły z rąk do rąk. W bojach tych 4 pspodh stracił 23 zabitych, 126 rannych i 67 zaginionych. Polegli m.in. odznaczeni pośmiertnie Virtuti Militari: dowódca I batalionu kpt. Stanisław Świątecki, d-ca 3 kompanii ppor. Józef Karaś, adiutant pułku ppor. Kazimierz Lehr i kapral-sanitariuszka Wanda Hermanówna.

Źródła:

• Stanisław Szabłowski, Franciszek Suchomel "Zarys historii wojennej 78-go słuckiego pułku piechoty" (1929)
• Władysław Legutko "Zarys historii wojennej 4-go pułku strzelców podhalańskich" (1929)

Fot. Mariusz Proskień

Bury Józef [Kazimierz], strz., 3 p.strz.podh., † 21.09.1920
Janczak Daniel, 3 p.strz.podh., † 20.09.1920
Jaroszewski [Japoszewski] Szczepan, szer., 20 pp, † 21.09.1920
Dereta H., 2 p.strz.podh., † 21.09.1920
Dulban [Dulbad] Jan, strz., 3 p.strz.podh., † 21.09.1920
Ejzert [Ejzner] Henryk, ppor., słucki p.strz., † 26.07.1920
Hedrzyn Andrzej, 4 p.strz.podh., † 21.09.1920
Janczyk Jan, 3 p.strz.podh., † 21.09.1920
Karaś [Karaj] Józef, ppor., 4 p.strz.podh., † 22.09.1920 (odzn. VM)
Kocuj Wojciech, strz., 2 p.strz.podh., † 21.09.1920
Lehr Kazimierz, ppor., 4 p.strz.podh., † 20.09.1920 (odzn. VM)
Leśniak Wojciech, 2 p.strz.podh., † 21.09.1920
Maciak Piotr, 2 p.strz.podh., † 21.09.1920
Malenda Józef, 2 p.strz.podh., † 21.09.1920
Marek Michał, szer., 24 pp, † 24.07.1920
Masłowski Tadeusz, plut., 3 p.strz.podh., † 20.09.1920
Olszewski [Olszewsik] Józef, strz., 3 p.strz.podh., † 20.09.1920
Pilczar Jan, strz., 3 p.strz.podh., † 23.09.1920
Pola Jakub, szer., † 29.07.1920
Rygiel Stanisław, 1 p.strz.podh., † 21.09.1920
Ryłko Władysław, strz., 3 p.strz.podh., † 21.09.1920
Sroka Michał, strz., 2 p.strz.podh., † 23.09.1920
Stachełek Józef, 3 p.strz.podh., † 21.09.1920
Szczęsny Stanisław, szer., 41 suwalski pp, † 25.07.1920
Świątecki Stanisław, kpt., 4 p.strz.podh., † 21.09.1920 (odzn. VM)
Wypych Roman, strz., 3 p.strz.podh., † 22.09.1920

Dane pochowanych (imię i nazwisko, stopień wojskowy, przydział służbowy i data zgonu) zostały uzupełnione w oparciu o książkę: "Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918-1920" (1934). W nawiasach kwadratowych podane są dane spisane z nagrobków.

Ufundowany przez społeczeństwo sokólskie w 1927 roku i ustawiony w parku miejskim obok Dębu Wolności. Ma formę granitowego obelisku ustawionego na kwadratowym cokole. W 1939 r. część pomnika została zniszczona przez okupantów sowieckich, którzy na zachowanym postumencie ustawili rzeźbę Lenina. Po wojnie ocalałą część pomnika ustawiono na skwerze przy ul. Białostockiej. Brakowało kamiennego fragmentu z napisami o obrońcach polskich granic z 1920 roku, który odnaleziono dopiero we wrześniu 2007 roku obok Urzędu Miejskiego w Sokółce. Kamień z napisami znajdował się metr pod ziemią i po renowacji wrócił na swoje pierwotne miejsce.

"BOHATEROM POLEGŁYM • ZA NIEPODLEGŁOŚĆ OJCZYZNY • W ROKU 1918 • I W OBRONIE JEJ GRANIC • W ROKU 1920".

"DZIECIOM POLSKIEJ ZIEMI • POLEGŁYM W JEJ OBRONIE • 1920".

"WDZIĘCZNE • MIASTO SOKÓŁKA • 1927 R."

"W 80 ROCZNICĘ • UFUNDOWANIA POMNIKA • I PRZYWRÓCENIA • HISTORYCZNEJ WARTOŚCI • SOKÓŁKA 2007 R."

Do obelisku przymocowano także kamienną tablicę ku czci mieszkańców Ziemi Sokólskiej pomordowanym w okresie okupacji hitlerowskiej oraz metalową tabliczkę z nazwiskami poległych w 1920 roku.

Źródło: "Poświęcenie Pomnika Wolności"

Fot. Mariusz Proskień

DZIECIOM ZIEMI SOKÓLSKIEJ
POLEGŁYM W OBRONIE OJCZYZNY
W 1920 ROKU

Ejzert [Ejnzert] Henryk, oficer
Garboliński Antoni, rolnik
Jackiewicz Jan, kolejarz
Joszko Piotr, szewc
Marek Michał, szeregowiec
Oszer Jan, garbarz
Pola Jakub, szeregowiec
Ropucha Alfons, robotnik
Szydłowski Antoni, rolnik

Sokółka, dnia 19 października 1930 roku