Grupa

Zlokalizowana w głębi dawnego cmentarza ewangelickiego, znajdującego się przy skręcie drogi prowadzącej z Grupy do Warlubia. Znajduje się z lewej strony alei głównej. Składa się z trzech pól grobowych, obramowanych betonowymi krawężnikami. Pomiędzy dwoma krótszymi polami grobowymi ustawiono betonowy pomnik, do którego umocowano tablice z danymi pochowanych żołnierzy WP. Były one wykonane w oparciu o numerowane, oryginalne tabliczki, jakie kiedyś znajdowały się na grobach. Powyżej, na pionowej ścianie, umieszczono tablicę z godłem państwowym i napisem:

”ZA NASZĄ • I • WASZĄ WOLNOŚĆ”.

Naprzeciwko pomnika znajduje się trzecie, najdłuższe pole grobowe. Stoją tam jedynie dwa betonowe krzyże i jeden drewniany z tabliczką: "Hallerczycy • 1921-1922 • PAX".

W styczniu 1920 r. obiekty koszarowe, pozostawione przez Niemców, zostały obsadzone przez Wojsko Polskie i funkcjonowały pod nazwą Grupa – Plac Ćwiczeń (lub Obóz Pułaskiego). Reorganizowano tu oddziały Dywizji Pomorskiej (16 DP) i przeprowadzano demobilizację starszych roczników. Dn. 29 kwietnia 1920 r. pożegnano 1700 zdemobilizowanych hallerczyków – obywateli amerykańskich. Kwaterowali oni nadal w Grupie w oczekiwaniu na statki odpływające do Ameryki. Nieznana liczba byłych żołnierzy armii gen. Hallera zmarła z powodu epidemii chorób zakaźnych. W lipcu 1920 r., do obozu w Grupie przybyło ok. 1000 żołnierzy 5 Dywizji Strzelców Polskich, ocalałych z walk na Syberii. W Grupie i Grudziądzu rozpoczęto formowanie Brygady Syberyjskiej. 270 hallerczyków zgłosiło się ochotniczo do 2 syberyjskiego pułku piechoty. W lecie 1920 r. działał tu szpital wojskowy, gdzie leczono rannych ewakuowanych z frontu.

Na cmentarzu znajdują się także kwatery wojenne żołnierzy rosyjskich z I wojny światowej i Armii Czerwonej z roku 1920 oraz żołnierzy Wojska Polskiego poległych w dniu 4 września 1939 r.

Źródła:

• Michał Daniszewski "Zarys historii wojennej 83-go pułku piechoty" Cz. II (1930)
• Jerzy Krzyś "Grudziądz w 1920 roku" (2005)

Fot. Krzysztof Menel

Bajon […rze..jon] Władysław, szer., 55 pp   † 04.09.1920
Chałat Józef, ochotnik   † 14.10.1920
Chojko Zdzisław, sierż.? sztab.   † 25.02.1921
Dekar Józef   †22.08.1920
Dembowski  [Dem..wski] Konstanty, szer., 205 pp, zm. z ran 07.09.1920
Deptula Józef, hallerczyk   † 16.08.1920
Taran [Faran] Marian, kpr., 10 p.uł.   † 10.09.1920
Goniecki Józef Piotr, zm. z ran 20.08.1920
Jankowski Franciszek, kpr., 65 pp   † 16.09.1920
Jędrzejewski Józef, szer., 24 pp, zm. z ran 24.08.1920
Kamiński Jan, szer., 36 pp   † 11.09.1920
Kamiński Paweł, st.szer., 66 pp   † 25.08.1920
Klimas [..ima.] Jan, st.szer., 29 pp   † 19.09.1920
Król Andrzej, szer., 34 pp, zm. z ran 21.08.1920
Kucharski [..ucharski] Leon, zm. z ran 28.08.1920
Kucharz [..charz] Stanisław, szer.   † 21.08.1920
Kudra Piotr, szer., 28 pp.   † 02.09.1920
Lutyn Władysław, plut., 149 p.strz., zm. z ran 19.09.1920
Makowska Halina, podlekarz   † 09.01.1921
Mateja Władysław, szer., 3 p.strz. granicznych, zm. z ran   31.08.1920
Niźnikowski Franciszek, uł., 203 p.uł., zm. z ran   16.09.1920
Orłowski Paweł, szer., 46 p.strz.   † 30.08.1920
Paczkowski Jan   †10.09.1920
Perlach Wojciech, szer., zm.   † 07.01.1921
Pluciński Stanisław, szer., 68 pp   † 26.08.1920
Pszykszczu Wincenty, ochotn.,   † 21.02.1921
Ramatowski Bronisław, szer.   † 04.10.1920
Rembowski Jan, kpr., 60 pp   † 19.08.1920
Rogowiecki Jan, plut.   † 25.08.1920
Rustkowski Jan, szer., szw. zap. tab.   † 08.09.1920
Rybacki Konstanty, szer., 159 pp   † 09.09.1920
Sobański Antoni, szer.,   †zm. 15.01.1921
Staniaszek [Stanaszek] Piotr, szer. 57 pp   † 28.08.1920
Szkwarek Józef, kpr., 205 pp?   † 15.09.1920
Wunkowski Karol, st.szer.   † 14.10.1920
???aczyło Antoni  † 07.03.1921

Dane pochowanych (nazwisko i imię, stopień wojskowy, przydział służbowy, przyczyna i data zgonu) zostały uzupełnione w oparciu o książkę "Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918-1920" (1934). W nawiasach kwadratowych podane są dane spisane z tablic umieszczonych na pomniku. Ogólna liczba pochowanych nie jest znana, ponieważ wiele oryginalnych tabliczek nagrobnych uległo zniszczeniu lub zaginęło przed wykonaniem obecnego pomnika.