Włocławek

Wydzielona na terenie kwatery 84 A znajdującej się na cmentarzu komunalnym przy al. Chopina. Składa się z pozbawionych tablic czterech pól grobowych obramowanych betonowymi krawężnikami. Znajduje się tam pomnik w formie wysokiej ściany z bloków kamiennych, na której umieszczono krzyż oraz tablicę z napisem:

”BEZIMIENNYM ŻOŁNIERZOM POLEGŁYM • W BOJACH O NIEPODLEGŁOŚĆ POLSKI • W LATACH 1914 – 1921 •• CZEŚĆ ICH PAMIĘCI”.

W latach 1919-1920 we Włocławku działał szpital wojskowy, w którym zmarło stu kilkudziesięciu żołnierzy, w tym wielu służących w 14 pułku piechoty i 4 pułku artylerii polowej. W sierpniu 1920 r. pogrzebano tu również część poległych w obronie Włocławka. Poza kwaterą, z drugiej strony ściany, znajduje się kilka grobów żołnierzy WP poległych w latach 1919-1920 oraz zmarłych w okresie międzywojennym. W pobliżu pogrzebano także Józefa Mizerę, cywilnego kapitana statku „Moniuszko” i ppor. mar. Jerzego Pieszkańskiego. W innej części cmentarza pochowano ppor. Stanisława Sarjusz-Zaleskiego¹⁾, poległego na ulicach Lidy w 1919 r. i Władysława Wapniarskiego, który poległ w obronie Włocławka w 1920 r.

Na cmentarzu komunalnym pochowano także żołnierzy WP z 1939 r., żołnierzy Armii Czerwonej poległych w 1945 r. oraz żołnierzy LWP i funkcjonariuszy MO i UB.

Na terenie Włocławka znajdują się także miejsca związane z powstaniem styczniowym z 1863 roku oraz groby z I wojny światowej.

Źródło: "Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918-1920" (1934)

Fot. Krzysztof Menel

Fot. Krzysztof Menel

Dorsz Franciszek, żołnierz WP   † 25.12.1918
Jankowska Irena, ochotniczka 4 pap, zm. z ran 01.09.1920
Kozłowski Stefan, ppor., 5 pp leg., pol. 03.05.1919, odzn. Virtuti Militari
Lubinkowski Witold, ochotnik WP   † 05.08.1920
Mizera Józef, kapitan statku "Moniuszko", pol. 14.08.1920
Pieszkański Jerzy, ppor.mar./por.mar., Marynarka Wojenna, pol. 14.08.1920, odzn. Virtuti Militari
Sawicki Michał, ppor., d-ca 2 komp. 5 baonu kolejowego, pol. 16.08.1920 na moście we Włocławku
Stanisławski Ignacy, st. pionier, 2 komp. 5 baonu kolejowego, pol. 16.08.1920
Wapniarski Władysław, żołnierz WP, pol. 16.08.1920 w obronie Włocławka
Waschin Karol, chor., 14 pp   † 28.08.1920
Zelent Jan, pionier, 2 komp. 5 baonu kolejowego, pol. 16.08.1920
Sarjusz-Zaleski Stanisław, ppor., suwalski p.strz., pol. 16.04.1919 w walkach o Lidę

Usytuowana na wschodnim brzegu Wisły, na wzgórzach szpetalskich, gdzie w 1920 r. broniono dostępu do mostu na Wiśle. Na mogile poległych wzniesiono wysoki obelisk zwieńczony metalowym orłem. Od frontu wyryty napis:

”POLEGŁYM • OBROŃCOM WISŁY • 1920”.

W punkcie centralnym mogiły położono płytę z wyrytym krzyżem – jedyny ocalały element przedwojennego pomnika. Obok tablica z napisem:

”W MOGILE TEJ SPOCZYWA • PONAD 40-u ŻOŁNIERZY-OCHOTNIKÓW • UCZESTNIKÓW BITWY NAD WISŁĄ W WOJNIE W 1920 ROKU • POLEGŁYCH W OBRONIE OJCZYZNY • I WŁOCŁAWKA • PRZED BOLSZEWICKĄ ROSJĄ •• MIESZKAŃCY WŁOCŁAWKA, 2002 ROK".

Już 19 sierpnia przystąpiono do zbierania ciał poległych żołnierzy, a w niedzielę 22 sierpnia pochowano 45 ciał. W następnych dniach, w gęstych zaroślach lasu szpetalskiego, odnajdywano jeszcze poległych, których kilkunastu też tu pogrzebano. Ciała ostatnich czterech poległych odnaleziono i pochowano w tej mogile dopiero w kwietniu 1921 r. Spoczywa tu prawdopodobnie ponad 60 żołnierzy WP. W dniu 01.10.1922 r. pomnik postawiony na zbiorowej mogile został poświęcony i odsłonięty. Wysadzony przez Niemców w 1940 r., został odbudowany i ponownie odsłonięty dn. 18.08.1990 r.

W dniach 15-18 sierpnia 1920 r. załoga przedmościa Włocławka, składająca się z oddziałów zapasowych (ok. 1700 żołnierzy z 14 pp, 28 pp, 2 p.szwoleżerów, 4 pap), toczyła walki z III Korpusem Konnym Gaja. 15.08.1920 r. odparto atak sowieckiej 15 DK. W południe 16.08.1920 r. 15 DK i 157 B.Strz. z 57 DS wyparły Polaków z przedmościa. Niewielka część załogi zdołała się wycofać na zachodni brzeg Wisły i podpaliła drewniany most. Próby forsowania rzeki podjęte przez oddziały sowieckie zostały udaremnione. Miasto znajdowało się pod ogniem artylerii sowieckiej. W walkach poległo lub zostało rannych ok. 250 żołnierzy WP, a ponad 500 dostało się do niewoli.

Źródła:

• Ks. Teodor Lenkiewicz "Budowa Pomnika Poległych Obrońców Włocławka 1920-1922" [w:] "75-lecie Bitwy Warszawskiej 1920" (1997)
• Janusz Odziemkowski "Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919-1920" (2004)

Fot. Krzysztof Menel

Fot. archiwalne ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego

1-U-7877

Fot. z prywatnych zbiorów Tomasza Kowalika - lata osiemdziesiąte.