Wyszków

Zlokalizowana na cmentarzu parafialnym w Wyszkowie przy ul. Białostockiej. Kryje prochy oficerów i żołnierzy Wojska Polskiego poległych w sierpniu 1920 r. w okolicach Wyszkowa. Pochowano tu także ofiary bolszewickiego terroru, zamordowane w Rybienku Leśnym. W centralnym miejscu kwatery ustawiono pomnik zbudowany z inicjatywy proboszcza wyszkowskiego ks. Wiktora Mieszkowskiego. Wyryto na nim napis:

"POLEGLI ZA OJCZYZNĘ • † • W WALKACH Z BOLSZEWIKAMI • POD WYSZKOWEM W SIERPNIU 1920 R. • Ś. † P. • (7 nazwisk) 15 NIEZNANYCH • A.WOŁOWSKI P.P. 6 NIEZNANYCH• ZAMORDOWANYCH • PRZEZ CZ(E)REZWYCZAJKĘ •• CZEŚĆ ICH PAMIĘCI!”.

Nie wszyscy polegli, których nazwiska znajdują się na pomniku, spoczywają w tej kwaterze. Ciało por. Edwarda Szydełkiewicza, poległego pod Brańszczykiem, pochowano na cmentarzu Stare Powązki w Warszawie. Podporucznik Antoni Wołowski został pogrzebany na Cmentarzu Bałuckim w Łodzi.

Na cmentarzu, niedaleko muru od strony ul. Białostockiej, znajduje się kamień z kwatery żołnierzy rosyjskich poległych w 1915 roku.

Fot. Krzysztof Menel

Polegli w okolicach Wyszkowa:
Cetis R., por., 201 pp, † 1920
Grabałowski Bronisław, ppor., d-ca 3 komp. 35 pp, † 09.08.1920
Komorowski Teodor, ppor., kowieński p.strz., † 09.08.1920
Mielczarek J., żołnierz WP, † 1920
Szydełkiewicz Edward, por. art., d-ca 2 bat. 8 pap, † 20.08.1920
Tomaszewski Marian, ppor., d-ca 2 komp. 35 pp, † 09.08.1920
Uszakiewicz Stanisław, ppor., d-ca 7 komp. 35 pp, † 09.08.1920
Zamordowani w Rybienku Leśnym:
Wołowski Antoni, ppor., † 17.08.1920
Kowalewski z Szepietowa, żołnierz 10 DP, † 17.08.1920
Brzezicki z Warszawy, żołnierz 10 DP, † 17.08.1920
Wasilewski, cywil z Wyszkowa, † 17.08.1920

Zlokalizowany w Rybienku Leśnym (dawna wieś w gminie Somianka, obecnie przyłączona do Wyszkowa) nad brzegiem Bugu przy ul. Wołowskiego.

W dniu 17 sierpnia 1920 roku czekiści z 21 Dywizji Strzelców bestialsko zamordowali w tym miejscu ppor. Antoniego Wołowskiego, trzech żołnierzy WP z 10 Dywizji Piechoty i trzech cywilów (mieszkańca Wyszkowa i dwóch Żydów z Brańszczyka). W pierwszą rocznicę tego mordu, z inicjatywy proboszcza wyszkowskiego ks. Wiktora Mieszkowskiego, odsłonięto pomnik. Ma on formę granitowego obelisku, na którym wyryto napis:

"TU ZOSTALI • ZAMORDOWANI • DN. 17.VIII.1920 R. • PRZEZ CZ(E)REZWYCZAJKĘ • BOLSZEWICKĄ • Ś.P. ANTONI WOŁOWSKI • PPOR. WOJSK POLSKICH • I SZEŚCIU NIEZNANYCH •• CZEŚĆ ICH PAMIĘCI”.

W 1949 roku, ostrołęcki Urząd Bezpieczeństwa nakazał zniszczyć pomnik. Ówczesny przewodniczący rady narodowej w Somiance p. Gotowiec zignorował ten rozkaz i na jego polecenie obelisk położono pod płotem urzędowej posesji napisem do dołu. Po dziesięciu latach pomnik został w tajemnicy wmurowany pod schodami urzędu na polecenie Romana Liskiewicza, następcy przewodniczącego Gotowca. Przetrwał tam do marca 1989 r. Został wtedy wydobyty przez grupę mieszkańców Somianki, a następnie wraz z odnalezionym oryginalnym krzyżem ustawiony na dawnym miejscu. Pomnik został powtórnie poświęcony dn. 13 sierpnia 1989 roku.

Źródło: Marek Sarjusz-Wolski, ”Kamienna ekshumacja” [w:] „Polska Zbrojna” z dn. 09.04.2010 r.

Fot. Krzysztof Menel

Fot. pochodzi ze zbiorów Miejsko-gminnej Biblioteki Publicznej im. C. Norwida w Wyszkowie.

Poświęcenie pomnika w Rybienku Leśnym dn. 15.08.1921 r.