Warszawa
Województwo mazowieckie, powiat Warszawa, gmina Warszawa.
Lokalizacja: 52.2297N, 21.0122E [pokaż mapę]
Cmentarz Wojskowy na Powązkach
Cmentarz zlokalizowany przy ul. Powązkowskiej 43/45. Został założony w 1912 r., jako cmentarz prawosławny dla żołnierzy garnizonu warszawskiego. Podczas I wojny światowej grzebano tu żołnierzy armii rosyjskiej, następnie niemieckiej oraz jeńców wojennych. Powstała również kwatera legionowa, gdzie w latach 1917-1918 miejsce spoczynku znaleźli żołnierze Legionów Polskich i Polskiej Siły Zbrojnej.
W 1918 r. cmentarz przejęło polskie duszpasterstwo wojskowe. Powstały kwatery grobów żołnierzy polskich, utworzono kwatery weteranów powstania 1863 r. i poszczególnych polskich formacji z I wojny światowej. W latach międzywojennych cmentarz służył do pochówku wojskowych oraz ich rodzin. Podczas II wojny światowej powstało tysiące nowych grobów. W 1939 r. pochowano 2857 żołnierzy poległych w obronie Warszawy. W latach 1939-1945 wydzielona część cmentarza służyła do pochówku żołnierzy armii niemieckiej. Po 1945 r., w wyniku ekshumacji z terenów Warszawy tysięcy ciał poległych w czasie Powstania Warszawskiego, powstały kwatery żołnierzy Armii Krajowej, I Armii WP i Armii Ludowej. W 1946 r. cmentarz przeszedł pod zarząd Ludowego Wojska Polskiego. W latach pięćdziesiątych przeniesiono tu szczątki tysięcy żołnierzy WP poległych w 1939 r. nad Bzurą i podczas obrony Modlina. W 1964 r. cmentarz wojskowy połączono z cmentarzem bezwyznaniowym i zmieniono nazwę na Cmentarz Komunalny – Powązki. W 1998 r. powrócono do starej nazwy.
W dniu 13.10.1923 r. nastąpiła eksplozja prochowni w Cytadeli Warszawskiej. Zginęło 2 żołnierzy, 11 członków rodzin wojskowych (5 dorosłych i 6 dzieci), a także 15 pracowników cywilnych magazynu materiałów wybuchowych. Trzy osoby zmarły w szpitalu w następnych dniach. Rannych zostało 22 oficerów, 278 żołnierzy i 148 osób cywilnych. Katastrofę uznano za „wypadek wojskowy”, a pogrzeb odbył się na koszt państwa na cmentarzu wojskowym.
W dniach od 12 do 14 maja 1926 r. trwały w Warszawie zacięte walki pomiędzy wojskami wiernymi rządowi, a oddziałami, które opowiedziały się za marszałkiem Piłsudskim. Po obu stronach walczyli także ochotnicy cywilni. Walki, w których użyto artylerii i lotnictwa, pociągnęły za sobą 379 ofiar śmiertelnych i przeszło 920 rannych. Zginęło 215 żołnierzy WP i 164 cywilów. Wspólny pogrzeb odbył się 17.05.1926 r. na cmentarzu wojskowym. Pochowano tu 192 osoby poległe i zmarłe w wyniku walk. W 1961 r. na mocy arbitralnej decyzji ówczesnych władz wojskowych (Ludowe Wojsko Polskie) zarządzających cmentarzem zlikwidowano większość grobów (91 mogił osób wojskowych i 33 mogiły osób cywilnych) ofiar walk z maja 1926 r.
W kwaterze B18 umieszczono płytę z napisem:
"ŻOŁNIERZOM • WOJSKA POLSKIEGO • POLEGŁYM W WALKACH • W DNIACH 12-14 MAJA 1926 R. •• W JEDNĄ ZIEMIĘ WSIĄKŁA KREW NASZA • ZIEMIĘ JEDNYM I DRUGIM JEDNAKOWO DROGĄ • PRZEZ OBIE STRONY JEDNAKOWO UMIŁOWANĄ".
W kwaterze B20 znajduje się mogiła zbiorowa żołnierzy 10 pułku piechoty, gdzie na pomniku wyryto napis:
"PIERWSZYM OBOWIĄZKIEM ŻOŁNIERZA • JEST NIEZŁOMNE DOCHOWANIE WIERNOŚCI • ŚLUBOWANEJ PRZYSIĘDZE WOJSKOWEJ".
W okresie międzywojennym pochowano na cmentarzu wojskowym wielu oficerów i żołnierzy, służby czynnej, rezerwy i w stanie spoczynku, w tym licznych lotników wojskowych poległych w katastrofach. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych uległo likwidacji wiele grobów wojskowych zasłużonych w okresie walk o niepodległość oraz przy tworzeniu odrodzonego Wojska Polskiego po 1918 roku. Zlikwidowano m.in. grób gen. bryg. pil. Hipolita Łossowskiego, jednego z twórców polskiego lotnictwa wojskowego.
Źródła:
- Hanna Odrowąż-Szukiewicz "Mogiły żołnierzy polskich na Powązkach Wojskowych" (1991)
- Odpowiedź na interpelację w sprawie opieki nad grobami poległych w czasie zamachu majowego w 1926 r., sierpień 2007, dostęp 2013-02-12
2010-07-11
Fot. Krzysztof Menel
2010-05-27
Fot. Krzysztof Menel
2008-03-28
Fot. Krzysztof Menel
Zdjęcia archiwalne
Spis pochowanych
Dmochowski Paweł, kpt., d-ca baonu SG † 04.04.1923 zamordowany przez Litwinów Buczek Józef, por., 10 pp † 13/14.05.1926 Bendor Jan, szer., 10 pp † 13/14.05.1926 Chajkowski Stefan † 13.05.1926 Cieślak Józef, szer., 10 pp † 13/14.05.1926 Dmoch Władysław, cywilny † 1926 Eichorst Rinaldo, szer., 10 pp † 13/14.05.1926 Held Mieczysław, szer., 10 pp † 13/14/.05.1926 Hodbod Kazimierz, kpt., 71 pp † 13.05.1926 Jędrychowski Zygmunt, ppor., Ofic. Szk. Inż. Sap. † 14.05.1926 Kawałek Bolesław, st.szer., 22 pp † 13.05.1926 Kołtuniak Marianna † 15.05.1926 Korwin-Łopuszański Jan, pchor., Szk. Pchor. Piechoty † 14.05.1926 Kowalczyk Bolesław, szer., 10 pp † 13/14.05.1926 Kuśmierczyk Zygmunt, kpr. pchor., Szk. Pchor. Piechoty † 13.05.1926 Leśniewicz Władysław, szer., 10 pp † 13/14.05.1926 Łapczyński Stanisław, szer., 10 pp † 13/14.05.1926 Oczkowski Ludwik, bomb., 1 Dyw. Art. Plot. † 14.05.1926 Osipow Leon, bomb., 1 Dyw. Art. Plot. † 14.05.1926 Pasternak Ludwik † 16.05.1926 Pniewski Henryk, szer., 10 pp † 13/14.05.1926 Stawski Grzegorz, szer., 10 pp † 13/14.05.1926 Steblecki Stefan, kpt., 71 pp † 13.05.1926 Suchocki Jan, sierż., 58 pp † 14.05.1926 Szczerbaty Józef, szer., 10 pp † 13/14.05.1926 Szłapak Wasyl, szer., Of. Szk. Inż. † 14.05.1926 Szymański Marian † 14.05.1926 Wiechno Józef, szer., 10 pp 13/14.05.1926 Wiśniewski Stanisław, szer., 10 pp † 13/14.05.1926 Woźniak Stanisław, kpr., 1 DAK † 14.05.1926 Woźniak Władysław, wachm., II szw. sam.panc. † 1?.05.1926 Ziembiewicz Stanisław, sierż., oddział przyboczny Prezydenta RP † 14.05.1926 Rago Stefan, mjr. † 27.11.1938 pod Jaworzyną (odzn. VM)
Cmentarz Powązkowski (Stare Powązki)
Cmentarz powązkowski został założony w 1790 r. i jest najstarszą czynną nekropolią warszawską. Zlokalizowany przy ul. Powązkowskiej 14. W jego starej części znajdują się groby żołnierzy napoleońskich, powstańców z 1831 i 1863 r. Na całym obszarze cmentarza występują groby poległych w latach 1914-1918, żołnierzy WP z lat 1918-1920 oraz wojskowych i cywilnych ofiar II wojny światowej.
W okresie międzywojennym na cmentarzu powązkowskim grzebano także żołnierzy Wojska Polskiego zmarłych podczas służby. Znajduje się tu również kilkadziesiąt grobów lotników wojskowych poległych w katastrofach lotniczych. W maju 1926 r. pochowano, w różnych miejscach cmentarza, kilkunastu wojskowych i cywilów, którzy stracili życie na ulicach Warszawy. Najwięcej grobów z tych wydarzeń znajduje się w kwaterze 107.
2011-05-10
Fot. Krzysztof Menel
2010-09-04
Fot. Krzysztof Menel
Spis pochowanych
Biały Jerzy, kpt. inż., Dep. I Piech. † 14.05.1926 (odzn. 4xKW) Bem Zygmunt, drużynowy 40 WDH † 14.05.1926 Giżycki Kazimierz, por., 1 p.uł. Krechowieckich † 14.05.1926 (odzn. 2xKW) Homolka Maria † 14.05.1926 Levittoux Karol † 14.05.1926 Koziełło Konstanty, mjr obs., 1 p.lotn. † 14.05.1926 (odzn. VM) Malinowski Adam, student AGR † 14.05.1926 Nossek Ryszard, por. pil., 2 p.lotn. † 14.05.1926 Olchowicz Szczepan, por., 1 DAK † 14.05.1926 na pl. Zamkowym (odzn. KW) Pomorski Michał, por., 1 p.art.plot. † 14.05.1926 Przecławski Stanisław, student † 13.05.1926 Ratajewski Edward, st.ref. Ministerstwa Kol., b. powst. śl. † 14.05.1926 Rudczuk Władysław, strażak, 4 oddział straży ogniowej, zm.r. 14.05.1926 Szymański Antoni Stefan, rtm., II szw. sam.panc. † 12.05.1926 (odzn. VM) Światopełk-Batorski Bohdan, ppor. rez. 20 p.uł. † 13.05.1926 Walkowski Wacław † 13.05.1926 Karbowski Wacław, por. KOP, zg. śm. żołnierza 29.02.1930
Cmentarz Bródnowski
W 1926 r., po walkach na ulicach Warszawy, pochowano tu kilkadziesiąt osób cywilnych i kilku wojskowych. Groby żołnierzy WP znajdują się w różnych częściach cmentarza. Na jednym z nich wyryto napis:
”Ś. † P. • FRANCISZEK • BOROWIECKI • SZER. 36 PUŁ. PIECH. • POLEGŁ W WALKACH BRATOBÓJCZYCH • DNIA 14 MAJA 1926 R. • PRZEŻYWSZY LAT 22 •• UKOCHANEMU I NIEODŻAŁOWANEMU • SYNOWI •RODZICE”
Część grobów ofiar cywilnych zachowało się w kwaterze 39C, ale niektóre zostały zlikwidowane w okresie powojennym i wykorzystane do powtórnych pochówków.
2011-05-06
Fot. Krzysztof Menel
2010-05-30
Fot. Krzysztof Menel
Zdjęcia archiwalne
Materiały ze swoich zbiorów udostępnił p. Wojciech Zalewski
Szymon Fornal, ur. 10.02.1898 r. w Babicach pod Garwolinem. Szkołę powszechną ukończył w Warszawie, z zawodu brukarz. Jesienią 1918 r. wstąpił ochotniczo do WP. Służył w 1 pułku szwoleżerów, a od lipca 1920 r. w 201 p. szwoleżerów, gdzie za zasługi bojowe otrzymał VM 5 kl. (nr 5089). Zginął 14.05.1926 r. Pochowany w kwaterze 39C. Jego grób zlikwidowano w 1948 roku.
Dowódca plutonu, Feliks Czesław Stolle, ppor.: ”Żołnierz odważny, spokojny, służbista w zupełności godzien jest do noszenia wymienionego odznaczenia”, Data 3/X 1920 —— Dowódca szwadronu, Juliusz Dreszer, rotmistrz: ”Znakomity żołnierz w boju niezmiernie odważny. W d. 1/X 20 przez zdecydowane z marszu pójście naprzód pociąga za sobą kolegów i przyczynia się do rozbicia bolszewików. Stawiam wniosek o udzielenie krzyża V.M. 5 klasy”, D. 4/X 20 —— Dowódca pułku, Rudolf Dreszer, rotmistrz: ”Szwoleżer Szymon Fornal zawsze świecił przykładem dla innych w swoim szwadronie. Zachowaniem się swoim w akcji dn. 1.X przyczynił się do rozbicia zupełnego piechoty bolszewickiej, czem w zupełności zasłużył na odznaczenie krzyżem Virtuti Militari V kl.”, Data 4/X 20 r. —— Dowódca brygady, Jan Głogowski, major: ”Z powyższą opinią zgadzam się w zupełności i powyższy wniosek popieram.”, Data 4.10.20 —— Dowódca 2 Dywizji Jazdy, (Gustaw) Orlicz-Dreszer, pułkownik: ”Popieram wniosek”, Data 31.V.21
Spis pochowanych
Andrzejczyk Władysław † ??.05.1926 Bigos Stefan † ??.05.1926 Burakowska Izabella † 14.05.1926 Burkacki Franciszek † 14.05.1926 Chałupka Karol † 12.05.1926 Derko Kazimierz † 13.05.1926 Fornal Szymon † 14.05.1926 (odzn. VM) Grzesik Rozalia † 14.05.1926 Jarosz Mieczysław † 13.05.1926 Jaśkiewicz Wiktor, l. 16 † 18.05.1926 Kaczmarek Stefan † 13.05.1926 Michalczuk Teofila † 13.05.1926 Malinowski Wincenty † 13.05.1926 Marczak Władysław † 14.05.1926 Oczyk Jan † 14.05.1926 Olechowski Leon † 13.05.1926 Sokół Bogusław † 14.05.1926 Sawicki Henryk † 13.05.1926 Szczerba Stanisław † 13.05.1926 Szklarczyk Marianna † 12.05.1926 Szypowski Henryk † 13.05.1926 Tomaszewska Anna † ??.05.1926 Werczyński Bolesław † 14.05.1926 Żołędź Stanisław † 12.05.1926 Borowiecki Franciszek, szer., 36 pp † 14.05.1926 Kowza Stanisław, pchor., Szk. Podch. Piechoty † 13.05.1926 Popławski Ryszard, por., 1 BM † 14.05.1926
Groby wojskowych - Cmentarz żydowski
Cmentarz zlokalizowany przy ulicy Okopowej 49/51. Założony w 1806 r., zajmuje obecnie powierzchnię 33 ha. Na cmentarzu znajduje się ok. 200 tyś. nagrobków (macew).
Z czasów I wojny światowej zachowała się mogiła oficera I Brygady Legionów Polskich. Podczas wojny 1918-1920 grzebano tu żołnierzy WP, a w okresie II wojny światowej powstały mogiły zbiorowe Żydów zmarłych lub zamordowanych w getcie warszawskim oraz powstańców żydowskich poległych w 1943 r. Ponadto założono kwaterę wojskową, w której znajdują się groby żołnierzy WP poległych w 1939 r. i w późniejszym okresie.
Dn. 17.10.1923 r. odbył się uroczysty pogrzeb szer. Dawida Katza z 30 pułku strzelców kaniowskich, który zginął w wyniku wybuchu prochowni w Cytadeli Warszawskiej.
W maju 1926 r. na cmentarzu żydowskim pogrzebano 11 żołnierzy WP i 9 osób cywilnych. Organizacją pogrzebów zajmowało się żydowskie towarzystwo pogrzebowe „Ostatnia Posługa”. Poległych żołnierzy pochowano w kwaterze 77.
Źródło: Leon Przysukier "Cmentarze żydowskie w Warszawie" (1936)
Zdjęcie archiwalne
